Ejaan Basa Jawa mawa Aksara Latin

Ejaan Basa Jawa mawa Aksara Latin

Oleh Kowe Kabeh Babuku pada 26 November 2013 pukul 12:58

Ejaan Basa Jawa mawa Aksara Latin
kapetik saking seratan mas Nhoer Dhien
26 November 2013


Prakata:
~ NUWUN SEWU ~


Ngundhi dhawuh saking panjenenganipun Bapa PTP / Cak Nggak Nggilap Mblerengi babagan ngleresaken panyeratan tembung Jawa mawi aksara Latin.
Wonten ing tata panyeratan tembung Jawa mawi aksara Latin, sumangga para sedherek, tunggal KJ mriki kula aturi ngginakaken paugeran ingkang sampun gumathok.. Mboten ateges ingkang ngleresaken panyeratan panjenengan menika langkung pinter utawi kuminter lan mboten ateges ingkang dipun leresaken menika langkung cubluk/bodho, napa malih kok badhe “ DAMEL PASULAYAN”, saengga ndadosaken kirang mranani ing Penggalih panjenengan sedaya. SEPINDHAH MALIH …MBOTEN..! Sedaya wau hanamung kagungan niyat ingkang sae supados ingkang nembe tataran nyinau utawi ngudi kawruh, ngudi ngelmu ( kados kula niki ) saget selaras kaliyan ingkang dipun kajengaken, sanajan ta sedaya sampun mangertosi maksutipun PANYERATAN LATIN kalawau.
Pramila ing mriki kula kintunaken aturan Paramasastra Gagrag Anyar Basa Jawa, { wonten ing Kolom Komentar }.. supados kula lan panjenengan sedaya mangertosi ingkang sejatosipun, kenging menapa menawi panjenengan nyerat Latin, utaminipun menawi ngandhut aksara vokal “O” menika, mboten sedaya trep, pramila kedah ngginakaken aksara “A”..lsp.
Awit kawigatosan Panjenengan sedaya kula aturaken MATUR SEMBAH NUWUN.Nhoer Dhien


Basa Jawa asli ora duwe swara f, q, v, x, lan z, nanging basa Jawa Anyar (Jawa Modern) duwe swara iku. Wong-wong Jawa sing mambu sekolahan utawa sing “terpelajar” bakal bisangucapake tembung fakir [fak_r], kafir [kaf_r], film [filêm], vokal [vokal], utawa televisi[televisi]. Ananging, sing ora mambu sekolahan utawa sing “kurang terpelajar” ( kados mbah-mbah kula-panjenengan) bakal ngucapake tembung-tembung ing dhuwur dadi [pak_r], [kap_r], [pilêm], [pokal], lan [telepisi] utawa asring kasebut [tipi]. Anane pangocapan-pangocapan kaya mangkono jalaran basa Jawa asli pancen ora duwe swara f lan v. A. Panulisan Vokal Basa JawaPanulisan vokal basa jawa nganggo aksara Latin sing rada mbingungake iku panulisane antara swara [ä], swara [ í ], lan [ü]. Kareben ora bingung, bisa miturut paugeran ing ngisor iki. 1). Panulise swara [ä]Ing basa jawa swara [ä] utawa a jejeg kudune katulis nganggo aksara a, dudu aksara o,sabab aksara Jawa iku unine nglegena, yaiku ha, na, ca, ra, ka, lsp. Yen katulis nganggo aksara Jawa, swara nglegena iku katulis tanpa nganggo sandhangan apa-apa. Manawa swara [ä] utawa swara a nglegena katulis nganggo aksara o, unine terus dadi ho, no, co, ro, ko, lsp.Lan yen katulis nganggo aksara jawa, kudu tinulis mawa taling lan tarung.Kajaba kuwi, swara [ä] lan [o] iku bisa mbedaake wujud lan surasaning tembung sababkalebu fonem kang beda. Dadi, swara [ä] kang linambangake mawa aksara a iku beda banget karo swara lan aksara o.Panulisane swara [ä] nganggo aksara a utawa o bisa uga dititeni nganggo cara mangkene.Yen ana swara [ä] dumunung ing tembung lingga lan tembung kasebut diwuwuhipanambang –e, swara [ä] ing tembung iku owah dadi swara [a] utawa a miring, panuliseswara [ä] ing tembung kasebut kudu tinulis mawa aksara a.arta + -e _ artane[artä] [-é] _ [artané]bala + -e _ balane[bälä] [-é] _ [balane]sega + -e _ segane[segä] [-é] _ [sêgané]rupa + -e _ rupane[rupä] [-é] _ [rupané]Katon cetha swara [ä] ing tuladha dhuwur bakal owah dadi [a] sawise kawuwuhanpanambang –e. Mulane, tembung arta, bala, sega, lan rupa ora bener yen katulis arto, bolo,sego, lan rupo.Yen ana swara [ä] dumunung ing tembung lingga lan tembung kasebut diwuwuhipanambang –e, swara [ä] ing tembung iku ajeg utawa ora owah dadi swara [a], panuliseswara [ä] ing tembung iku kudu tinulis mawa aksara o.growong + -e _ growonge[gräwä_] [-é] _ [gräwä_é]bolong + -e _ bolonge[bälä_] [-é] _ [bälä_é]sorot + -e _ sorote[särät] [-é] _ [säräté]kopi + -e _ kopine[käpi] [-é] _ [käpiné]Kacetha yenta swara [ä] ing tembung growong, bolong, sorot, lan kopi ing dhuwursanadyan diwuwuhi panambang –e, swara [ä] ing tembung iku ora owah dadi swara [a].Sarehne ora owah, swara [ä] ing tembung kuwi kudu tinulis nganggo aksara o. 2). Panulise Swara [ í ]Yen ana swara [ í_] utawa i jejeg kang swarane memper [é] dumunung ing tembung lingga lan tembung kasebut diwuwuhi panambang –e, swara [_] ing tembung kasebut malih dadi swara [i], panulise swara [ í_] kasebut kudu tinulis mawa aksara i.cacing + -e _ cacinge[cací_] [-é] _ [caci_é]maling + -e _ malinge[malí_] [-é] _ [mali_é]pitik + -e _ pitike[pití_] [-é] _ [piti_é]arit + -e _ arite[arít] [-é] _ [arité]Swara [í] ing tembung cacing, maling, pitik, lan arit ing dhuwur kudu katulis nganggoaksara i sabab swara [é] ing tembung-tembung kuwi bakal malih dadi swara [i] sawisetembung-tembung kasebut kawuwuhan panambang –e.Dadi, jelas salah yen tembung-tembung ing dhuwur katulis caceng, maleng, pitek utawaaret. 3). Panulisane Swara [ü]Yen ana swara [ü] utawa u miring kang swarane memper [o] dumunung ing tembunglingga lan tembung kasebut diwuwuhi panambang –e, swara [ü] ing tembung iku malih dadi swara [u] panulise swara [ü] ing tembung kuwi kudu tinulis nganggo aksara u.jagung + -e _ jagunge[jagü_] [-é] _ [jagu_é]wedhus + -e _ wedhuse[weDüs] [-é] _ [weDusé]siwur + -e _ siwure[siwür] [-é] _ [siwuré]parut + -e _ parute[parüt] [-é] _ [paruté]Manut paugeran ing dhuwur, tembung jagung, wedhus, siwur lan parut kaya tuladha ingdhuwur kudu katulis nganggo aksara u, lan salah yen tinulis jagong, wedhos, siwor, utawa parot.
B. Panulisan Konsonan Basa Jawa
Ing basa Jawa, antaraning pocapan lan panulisan kalamangsane ana gesehe. Ing kene
paugeran panulisane kaperang dadi 5 perkara, yakuwi panulisan aspirat, prenasalisasi, glottal lan retofleks, panulisan mandaswara, lan swara hamzah.

1). Panulisan Aspirat
Basa Jawa duwe konsonan khas kang kasebut aspirat (aspirata). Konsonan aspirat iku
awujud swara [h] kang tansah tumempel ing swara anteb [b], [d], [D], [j], lan [g]. kabeh
konsonan anteb iki ing basa jawa bakal kaucapake dadi [bh], [dh], [Dh], [jh], lan [gh].
Tuladha.
bapak _ [bhapa_]
bisa _ [bhisä]
sabar _ [sabhar]
dluwang _ [dhluwa_]
durung _ [dhurü_]
kidul _ [kidhül]
dhudhuk _ [DhuDhü_]
kandha _ [känDhä]
kadhung _ [kaDhü_]
jiwit _ [jhiw_t]
jaran _ [jharan]
waja _ [wäjhä]
gusti _ [ghusti]
sega _ [sêghä]
wagu _ [waghu]

Manawa dijingglengi kanthi permati, konsonan khas iku jebule mung alofon, dudu fonem, sebab antarane swara [b] lan [bh], [d] lan [dh], [D] lan [Dh], [j] lan [jh] sarta [g] lan [gh] ing tembung kasebut ora njalari owahe teges. Mula saka kuwi, panulisan tembung kang mawa aspirat ngono kuwi, swara aspirat ora perlu katulis.
Dadi, panulisan tembung-tembung tuladha ing dhuwur sing bener kaya ing ngisor iki.

bener salah
bapak >< bhapak
bisa >< bhisa
sabar >< sabhar
dluwang >< dhluwang
durung >< dhurung, dhurong
kidul >< kidhul, kidhol
dhudhuk >< dhudhok
kandha >< kondho
kadhung >< kadhong
jiwit >< jhiwit, jhiwet
jaran >< jharan
waja >< wajha, wojho
gusti >< ghusti
sega >< segha, segho
wagu >< waghu
Ing basa Jawa kuna, antarane swara [b] lan [bh], [d] lan [dh], [D] lan [Dh], [j] lan [jh] sarta [g] lan [gh] iku pancen dibedaake panulisane, sebab swara-swara iku kalebu fonem kang beda.
Nanging ing basa jawa saiki panulisane swara iki ora dibedaake sabab swara-swara kasebut ora wujud fonem kang beda, mung wujud alofon.

2). Panulisan Prenasalisasi
Prenasalisasi iku swara irung kang tansah ndhisiki sawijining tembung nalika tembung
iku kaucapake. Ing basa Jawa, prenasal iki akeh-akehe kedadeyan ing tembung-tembung kang kawiwitan dening swara anteb, yaiku [b], [d], [D], [j], lan [g]. Swara irung kang ndhisiki iki akeh-akehe tembung aran (kata benda), utawa tembung lingga kang nuduhake papan.
Bali _ [mbali]
Bandung _ [mbandü_]
Bogor _ [mbägär]
Dili _ [ndili]
Denpasar _ [ndènphasar]
Demak _ [ndema_]
dhuwur _ [nDuwür]
dhipan _ [nDipan]
dhingklik _ [nDi_kl__]
Jepara _ [_jhephärä]
Jember _ [_jhêmbhêr]
Jatisari _ [_jhatisari]
Gresik _ [_gres__]
Grogol _ [_grägäl]
Gondhanglegi _ [_gonDa_legi]
Sanadyan ing pocapan swara irung tansah ndhisiki swara anteb, paugeran kang digawe
netepake yenta prenasalisasi ngono kuwi ora perlu katulis.
Dadi, panulisan tembung-tembung tuladha ing dhuwur sing bener kaya ing ngisor iki.

bener >< salah
Bali >< mBali, Mbali
Bandung >< mBandung, Mbandung, mBandong,
Mbandong
Bogor >< mBogor, Mbogor
Dili >< nDili, Ndili
Denpasar >< nDhenpasar, Ndenpasar
Demak >< nDemak, Ndemak
dhuwur >< ndhuwur
dhipan >< ndhipan
dhingklik >< ndhingklik
Jepara >< nJepara, Njepara, nJeporo, Njeporo
Jember >< nJember, Njember
Jatisari >< nJatisari, Njatisari
Gresik >< ngGresik, Nggresik, ngGresek, Nggresek
Grogol >< ngGrogol, Nggrogol
Gondhanglegi >< ngGondhanglegi, Nggondhanglegi
Ana uga tembung lingga kang wiwitane awujud swara anteb lan nuduhake araning
papan, nanging tembung iku ora kadhisikan swara irung. Tuladha, tembung Jakarta lan
Jepang, ora nate kaucapake [njakarta] lan [njepa_].
Ana maneh tembung kang kagolong katrangan (adverbia) sing kawitane tembung uga
swara anteb, ing pangucapan tembung iku tansah kadhisikan swara irung. Tembung kasebut yaitu boten, bokbilih, bokmenawa, lan bokmenawi. Tembung-tembung mau bakal kaucapake dadi [mbätên], [mbä_bil_h], [mbä_menäwä], lan [mbä_mênawi]. Nanging mangkono, ing panulisan, sing pener anuswara [m] kang ndhisiki tembung iku ora perlu katulis.

bener salah
boten >< mboten
bokbilih >< mbokbilih, mbokbileh
bokmenawa >< mbokmenawa, mbokmenowo
bokmenawi >< mbokmenawi

3). Panulisan Glotal lan Retofleks
Swara glotal kuwi swara ampang ing gorokan. Sing kalebu swara iki yakuwi swara [_]
utawa k ampang. Swara iki ora nate urip ing purwaning tembung, lan racake dumunung ing pungkasaning tembung. Swara Retofleks yakuwi swara untu utawa sinebut apikopalatal.
Kalebu retofleks yakuwi swara anteb [T] utawa [D]. Meh kabeh swara untu bisa dumunung ing kawitan, tengah, lan pungkasan tembung, nanging retofleks [T] lan [D] iku mung bias dumunung ing ngarep lan tengah tembung wae, lan ora nate manggon ing pungkasan tembung.
Paugeran kang ditetepake, swara [k] ing pungkasan tembung kabeh bakal kaucapake
dadi glotal [_]. Swara glotal k manda-manda iki kudu katulis nganggo aksara k. mangkono uga swara [T] lan [D] retofleks, swara iku kudu katulis nganggo aksara th lan dh kaya tuladha ing ngisor iki.

[simbä_] _ simbok
[gupa_] _ gupak
[pida_] _ pidak
[Tolé] _ thole
[Tukül] _ thukul
[baTä_] _ bathok
[Dawäh] _ dhawuh
[gaDah] _ gadhah
[päDä] _ padha

4). Panulisan Mandaswara
Mandaswara iku swara manda-manda kang dumunung ing antarane vokal loro (ning
dudu diftong) kang beda wujud lan unine. Sing kalebu mandaswara yaiku [y] lan [w]. Swara [y] bakal kaapit vokal /i/-/a/, lan /e/-/a/. Dene swara [w] bakal kaapit vokal /u/-/a/ lan /u/-/i/.
Gampangane bae mangkene. Yen ana tembung kang kedunungan vokal loro kang beda wujude, ing antarane vokal loro mau mesthi kapanjingan mandaswara. Paugerane, mandaswara kang dumunung ana ing tembung lingga kasebut kudu tinulis, dene mandaswara kang ana ing tembung andhahan ora perlu katulis. Tuladha.

a.Tembung lingga
Pocapan tinulis bener tinulis salah
[priyä] _ priya >< pria
[kiyai] _ kiyai >< kiai, kyai
[dluwa_] _ dluwang >< dluang
[Duw_t] _ dhuwit >< dhuit, duit, dhuet, duet
[niyat] _ niyat >< niat
[Satriyä] _ satriya >< satria, satrio, satriyo
[raDiyo] _ radhiyo >< radio, radhio
[biyasa] _ biyasa >< biasa, bhiasa, bhiyasa

b. Tembung andhahan
andhahan Pocapan tinulis bener tinulis salah
rabi + -a _ [rabiyä] _ rabia >< rabiya, rabio, rabiyo
wani + -a _ [waniyä] _ wania >< waniya, wanio, waniyo
tuku + -a _ [tukuwä] _ tukua >< tukuwa, tukuo, tukuwo
turu + -a _ [turuwä] _ turua >< turuwa, turuo, turuwo
rene + -a _ [rénéyä] _ renea >< reneya, reneo, reneyo,
mrenea, mreneo, mreneyo
sare + -a _ [saréyä] _ sarea >< sareya, sareo, sareyo
ngono + -a _ [_onowä] _ ngonoa >< ngonowa, ngonowo
lunga + -a _ [lu_äwä] _ lungaa >< lungawa, lungoo, lungowo

5). Swara Hamzah
Kajaba mandaswara isih ana maneh swara kang mbingungake, yaiku swara hamzah. Swara hamzah iku swara [h] kang kaucapake manda-manda. Ing basa Jawa swara [h] ora perlu katulis, nanging ing basa Indonesia swara iki malah kudu tinulis. Paugeran ing swara hamzah yakuwi swara [h] ing tembung lingga kang kaapit vokal loro sing beda unine, ora perlu katulisake. Tuladhane,

pocapan tulisan bener tulisan salah
[mäjäpah_t] _ majapait >< majapahit, mojopait, mojopahit
[pah__] _ paing >< pahing, paeng, paheng
[jahé] _ jae >< jahe
[lah_r] _ lair >< lahir, laer, laher
[jah_t] _ jait >< jahit, jaet, jahet

Liyane kuwi, manawa ana tembung lingga kang wekasane wujud aksara [h] lan tembung iku diwuwuhi panambang, swara [h] ing tembung kuwi ora ilang utawa ora luluh, nadyan pocapane swara iku kaya-kaya ilang, ing panulisane, swara [h] mangkono mau kudu tetep ditulis. Tuladhane,

andhahan pocapan bener salah
kalih + -an _ [kalihan] _ kalihan >< kalian, kaliyan
duduh + -e _ [duduhé] _ duduhe >< dudue, duduwe
weruh + -e _ [wêruhé] _ weruhe >< werue, weruwe
adoh + -e _ [adähé] _ adohe >< adoe
uyah + -e _ [uyahé] _ uyahe >< uyae

C. Paugeran Mirunggan
Ing basa Jawa ana tembung kang pangucape ora padha karo tulisane, nanging tembung iki gunggunge ora akeh. Tuladhane,

tembung mirunggan tinulis diwaca
punika [mênikä]
punapa [mênäpä]
ingkang [i_kê_]
bae [waé]

Sumber: https://www.facebook.com/notes/kawruh-jawa/ejaan-basa-jawa-mawa-aksara-latin/10151869997623492